Wetlands of Cyprus

Το Σύστημα Υγροτόπων Ακρωτηρίου, αποτελείται από το σύμπλεγμα μεγάλης αλμυρής λίμνης (της Αλυκής Ακρωτηρίου), εκτεταμένων αλμυρόβαλτων επιμέρους γλυκόβαλτων και λιμνίων. Το Σύστημα αποτελείται από διακριτές υποπεριοχές που επικοινωνούσαν υδρολογικά στο παρελθόν μεταξύ τους. Αυτές είναι η Αλμυρή Λίμνη Ακρωτηρίου (Αλυκή), το Έλος Λιβάδι Φασουρίου και το Έλος Ζακακίου (πρώην εκβολικό σύστημα του ποταμού Γαρύλλη), με επιρροές από αλμυρά και γλυκά ύδατα. Το Σύστημα Υγροτόπων Ακρωτηρίου, βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων των Κυρίαρχων Βρετανικών Βάσεων (ΚΒΒ) και ως εκ’ τούτου, το ευρωπαϊκό κεκτημένο δεν εφαρμόζεται εκεί. Όσον αφορά θέματα περιβάλλοντος, η περιοχή προστατεύεται από τις νομοθεσίες των ΚΒΒ που είναι αντίστοιχες των Κυπριακών και Ευρωπαϊκών περιβαλλοντικών νομοθεσιών. Η Αλυκή Ακρωτηρίου έχει κλειστή εποχική μορφή, αποτελεί τη μεγαλύτερη φυσική λίμνη της Κύπρου και είναι μια από της μεγαλύτερες και σημαντικότερες του τύπου της στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι εκτάσεις γύρω από τους υγροτόπους αποτελούν σημαντικό πλέγμα ποικιλίας ενδιαιτημάτων. Το Σύστημα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ορνιθοπανίδα, υδρόβιους οργανισμού, την σπάνια χλωρίδα, τους σπάνιους τύπους οικοτόπων, την ιδιαίτερη γεωμορφολογία, και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τοπίου. Η περιοχή αναγνωρίζεται ως ιδανικός προορισμός για πτηνοπαρατήρηση και μελέτη της φυσικής ιστορίας της Κύπρου. Έχει εξαιρετική οικολογική αξία ενώ υποστηρίζει μεγάλο αριθμό σπάνιων, ευπρόσβλητων ή κινδυνευόντων ειδών ή υποειδών φυτών ή ζώων. Φιλοξενεί μεγάλο αριθμό αποδημητικών πουλιών διεθνούς σημασίας, προσφέροντάς τους ενδιαίτημα ανάπαυσης, αναπαραγωγής και τροφοληψίας. Είναι σημαντικός μεταναστευτικός σταθμός, και ο σημαντικότερος μεταναστευτικός διάδρομος για τα αρπακτικά πουλιά στην Κύπρο.¬ Έχουν καταγραφεί πέραν των 300 ειδών πτηνών, από τα οποία περισσότερα από 90 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ για τη Διατήρηση των Άγριων Πτηνών. Αυτό αποτελεί τον μεγαλύτερο αριθμό προστατευόμενων ειδών που έχουν καταγραφεί σε μία περιοχή στην Κύπρο. Τουλάχιστον 9 είδη αυστηρώς προστατευόμενων πτηνών αναπαράγονται στην περιοχή. ¬ Φιλοξενεί τους μεγαλύτερους αριθμούς πουλιών στην Κύπρο και πολύ μεγάλους αριθμούς διαχειμαζόντων υδρόβιων πτηνών. Φιλοξενεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό υποσύνολο του πληθυσμού φλαμίνγκο (Phoenicopterus ruber) της ανατολικής Μεσογείου (κατά μέσο όρο 6000 άτομα το έτος, που αντιστοιχεί στο 2% του πληθυσμού της Ανατολικής Μεσογείου/Νότιας Ασίας) (1,2). Ακόμα μία ιδιαιτερότητα της Αλυκής Ακρωτηρίου, είναι ότι για δεύτερη συνεχή χρονιά (Άνοιξη 2015 και Άνοιξη 2016), φιλοξενεί ένα σπάνιο μαύρο φλαμίγκο (μελανιστική μορφή). Είναι σημαντική περιοχή για τα ερπετά, ψάρια και αμφίβια της Κύπρου. Ενώ ορισμένες ομάδες ζώων δεν έχουν ακόμη καταγραφεί η περιοχή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι αρκετοί οικότοποι της περιοχής δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στην Κύπρο ή έχουν πολύ περιορισμένη έκταση σε λίγα μόλις άλλα σημεία του νησιού. Φιλοξενεί 29 τύπους φυσικών οικοτόπων, οι 26 από τους οποίους περιλαμβάνονται στο Παράρτημα της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, για την διατήρηση φυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Η κατάσταση διατήρησης πολλών οικοτόπων εκτιμάται ότι είναι καλή. Οι πιο ευάλωτοι οικότοποι που έχουν πρόσφατα δεχθεί σημαντική υποβάθμιση είναι αυτοί που εξαρτώνται από γλυκά επιφανειακά και υπόγεια ύδατα. Είναι επίσης μία από τις σημαντικότερες περιοχές για την χλωρίδα της Κύπρου. Πέραν των 800 ομάδων φυτών έχουν καταγραφεί στη περιοχή, 32 από τα οποία περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο της χλωρίδας της Κύπρου και 13 είναι σπάνια ή/και ενδημικά (1,2). Το Σύστημα των υγροτόπων Ακρωτηρίου όπως το γνωρίζουμε σήμερα, δημιουργήθηκε πριν από 2000 χρόνια περίπου. Το Ακρωτήρι μέχρι τότε, ήταν ένα μικρό νησί νότια της Κύπρου και ο ποταμός Κούρρης έφτανε στη θάλασσα μέσω δύο κλάδων. Ο ένας κατέληγε στη σημερινή περίπου θέση των εκβολών του ποταμού, δυτικά της Αλυκής, ενώ ο δεύτερος διοχέτευε τα νερά του ποταμού, στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Αλυκή. Τα φερτά υλικά που μετέφερε ο ποταμός στην παραλία και που προήλθαν από τη διάβρωση της ενδοχώρας δημιούργησαν λωρίδα άμμου που ένωσε τελικά το νησί του Ακρωτηρίου με την ενδοχώρα (1,2,3,4). Η ευρύτερη περιοχή του Ακρωτηρίου, όπως μαρτυρείται σε κατάλοιπα της Ελληνιστικής, Ρωμαϊκής και Πρωτοβυζαντινής περιόδου, ήταν σημαντική και παρέμεινε σημαντική κατά τη Φραγκοκρατία και Βενετοκρατία. Η Αλυκή, -που τότε ήταν πλωτή λιμνοθάλασσα- ήταν πηγή πλούτου τόσο για το αλάτι της όσο και ως ιχθυότοπος. Επίσης, στην ευρύτερη περιοχή συλλαμβάνονταν κυνηγετικά γεράκια, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι Φράγκοι βασιλείς και ευγενείς για τα κυνήγια τους. Αργότερα, οι Βενετοί από τον ίδιο χώρο προμήθευαν με κυνηγετικά γεράκια τον Οθωμανό σουλτάνο και τους Οθωμανούς διοικητές της γειτονικής Καραμανίας. Επιπρόσθετα, η χερσόνησος του Ακρωτηρίου κρίθηκε από τους Βενετούς αξιωματούχους της Κύπρου ως περιοχή στρατιωτικής σημασίας, γι’ αυτό και εκπονήθηκαν μελέτες, για να οικοδομηθεί εκεί ένα φρούριο. Κατά την ίδια χρονική περίοδο ήταν χώρος για ελλιμενισμό πλοίων αλλά και διεξαγωγής εμπορίου (5). Το Σύμπλεγμα Υγροτόπων Ακρωτηρίου μπορεί να διαχωριστεί σε 3 κύρια υδάτινα σώματα που επικοινωνούν υδρολογικά μεταξύ τους. Το έλος Ζακακίου, που βρίσκεται ανατολικά της Αλυκής, είναι βάλτος γλυκού νερού, που τροφοδοτείται από τα όμβρια ύδατα της δυτικής Λεμεσού, μέσω αγωγών. Το έλος Φασουρίου (ή Λιβάδι Φασουρίου όπως είναι ευρύτερα γνωστό), βρίσκεται βορειοδυτικά της Αλυκής. Το Λιβάδι Φασουρίου τροφοδοτείται από κατακρημνίσματα, από σχετικά μικρή γεωργική λεκάνη απορροής και πιστεύεται ότι επικοινωνεί υδρολογικά με τον υδροφορέα Ακρωτηρίου, όπου λαμβάνει νερό σε περιόδους όπου η στάθμη του είναι υψηλή. Όταν το Λιβάδι Φασουρίου είναι πλήρως κατακλυσμένο από νερό, ποσότητα νερού υπερχειλίζει προς την Αλυκή. Μετά την εγκατάσταση και ανάπτυξη του συστήματος κεραιών Pluto τροποποιήθηκε, αλλά διατηρήθηκε η ροή προς την Αλυκή. Ο κύριος υδάτινος όγκος της Αλυκής Ακρωτηρίου, τροφοδοτείται κυρίως από τα κατακρημνίσματα, που αποστραγγίζουν την περιοχή του έλους Ζακακίου, από τα όμβρια ύδατα της κοινότητας Ακρωτηρίου, από το Λιβάδι Φασουρίου και τον ευκαλυπτώνα βόρεια της Αλυκής. Το χειμώνα σε κάποιες περιπτώσεις, η Αλυκή δέχεται νερό από την θάλασσα, κατά τη διάρκεια καταιγίδων. Επίσης, ένα μικρό μόνιμο λιμνίο αλμυρού νερού – δυτικά της Αλυκής- επικοινωνεί υδρολογικά απευθείας με την θάλασσα (1,2,3). Μετά την κατασκευή του Υδατοφράκτη Κούρη (LIM034) που σταμάτησε την παροχή νερού προς το Σύστημα Υγροτόπων Ακρωτηρίου, προέκυψε σημαντικό ζήτημα υδατικής διαχείρισης της ευρύτερης περιοχής, το οποίο είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο και σχετίζεται άμεσα με την υποβάθμιση των φυσικών απορροών από τις λεκάνες του Γαρύλλη και του Κούρη. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις υποβάθμισης του υδροφόρου ορίζοντα και ορισμένοι υγροτοπικοί οικότοποι έχουν αλλοιωθεί λόγω της παρατεταμένης ξήρανσης, της πτώσης του υδροφόρου ορίζοντα ή/και της αλλοίωσης της φυσικής διακύμανσης της στάθμης, καθώς και της φυσικοχημικής κατάστασης των υδάτων. Έχει εξεταστεί η ανάγκη εκροής οικολογικής παροχής κατάντη του Υδατοφράκτη, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη τροφοδοσίας του υγρότοπου και του λιβαδιού Φασουρίου και ο εμπλουτισμός του σημαντικού και υπό μεγάλη πίεση υπόγειου υδροφορέα του Ακρωτηρίου. Σημειώνεται ότι η τροφοδοσία του Φασουρίου συνεπικουρεί τον εμπλουτισμό του υδροφορέα, ενώ και οι δύο παραπάνω δράσεις είναι προς περιβαλλοντικό όφελος της αλυκής Ακρωτηρίου. Επίσης έχει αναγνωριστεί η ανάγκη κατάρτισης προγράμματος παρακολούθησης της χημικής κατάστασης της Αλυκής, για ουσίες προτεραιότητας (2). Μεγάλο μέρος των υγροτόπων Ακρωτηρίου οριοθετήθηκε το 2003 ως Περιοχή Ramsar Ακρωτηρίου (1). Η Χερσόνησος Ακρωτηρίου περιλήφθηκε στις Σημαντικές Περιοχές για Πουλιά της Κύπρου που ετοίμασε ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου (6). To 2010 η περιοχή καθορίστηκε ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα Πουλιά μετά από μακρά διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς που άρχισε το 2008. Στις 30 Δεκεμβρίου 2015 η περιοχή κηρύχτηκε Ειδική Περιοχή Διατήρησης για την προστασία των υπολοίπων ειδών, εκτός των πουλιών, και των οικοτόπων (1). Έχει ετοιμαστεί ένα ενδελεχές Διαχειριστικό Σχέδιο για τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής εντός του οποίου υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες για την υφιστάμενη κατάσταση και μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την προστασία του Περιβάλλοντος. Το Διαχειριστικό Σχέδιο βρίσκεται διαθέσιμο στον πιο κάτω σύνδεσμο http://www.sbaadministration.org/images/AEEIC/publications/20121003_EMP_Intro.pdf Διαφορετικές περιοχές είναι επιτρεπόμενες για κυνήγι σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα της κυνηγετικής περιόδου σύμφωνα με τα Διατάγματα που εκδίδονται δυνάμει του Περί Θηραμάτων και Άγριων Πτηνών Νόμου των Βρετανικών Βάσεων (1). Περίοδος αναφοράς πρωτογενών δεδομένων: 03/2015 Απογραφείς: Α. Αναστάση, Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης (1) KBB (2012). Σχέδιο περιβαλλοντικής διαχείρισης Χερσονήσου Ακρωτηρίου (2) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2011). Εφαρμογή των Άρθρων 11, 13 και 15 της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) στην Κύπρο. Παράρτημα ΙΙ- Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων. (3) A.P Marine Environmental Consultancy Ltd + Atlantis Consulting Cyprus Ltd (2012). Hydrological Study & Further Studies to be incorporated in the Akrotiri Peninsula Management Plan. (4) http://lsg.ucy.ac.cy/research/wetlands/ (Πρόσβαση 08/15) (5) http://www.parathyro.com/?p=37101 (Πρόσβαση 08/15) (6) Hellicar M., Anastasi V., Beton D., Snape R. (2014). Important Bird Areas of Cyprus. Birdlife Cyprus, Nicosia, Cyprus. Βιβλιογραφική Παραπομπή στο Υγροτόπιο Κύπρου: Παπαθεοδούλου Α., Σεργίδης Λ., Μιχαήλ Κ., Emirzade Τ., Βίκτωρα Μ., Αναστάση Α. 2015 – (συνεχής ενημέρωση): Υγροτόπιο Κύπρου- Απογραφή των Κυπριακών Υγροτόπων. Δημοσιεύεται στο http://www.cypruswetlands.org, πρόσβαση [ημερομηνία].